O sztuce. Blog Justyny Napiórkowskiej

Portret mężczyzny w czerwonym turbanie. Wynurza się z czerni w National Museum w Londynie. Skupiony, poważny, o zamglonym oku. Popisowa partia van Eycka, malarza z książęcego dworu. Przeciwieństwa zmaterializowane. Pan Każdy. Jedyny w swoim rodzaju. Wyjęty z nicości uważnym dotknięciem pędzla swojego mistrza. Tak nierealny i realny jednocześnie. Przekorny język, który każe nazywać jego autora prymitywem flamandzkim. Ten turban mógłby spokojnie być probierzem stylów. Wyobrażam sobie jak wyglądałby w wersji barokowej. Jak w manieryzmie. Ten tu, u Jana van Eycka jest jak splątany nadmiar tkaniny z perizonium z Chrystusa Wita Stwosza.  Ten, którego kamienny ciężar zdematerializował wiatr i otuliło wypełnione kadzidłami powietrze krakowskiej bazyliki. Ze świętych czasów przed grawitacją. A twarz? Dużo tu takich, na terenie Belgii. Flamand o uważnych oczach, pod ciężką, bladą powieką. Na siatkę zmarszczek, które umiejscawiają go gdzieś około 60-tki- czyli wówczas n...

Wydaje się dziś, że doświadczenie II Wojny Światowej jest odległe. Dla mnie zamykało się w książkach historycznych, w filmach. W dokumentach. Pamiętam jednak, jak zmieniła się moja perspektywa, gdy zobaczyłam wytatuowany numer na przedramieniu Józefa Szajny. Miałam zaszczyt Go znać i wielokrotnie rozmawiać. To najważniejsze rozmowy w moim życiu. Wszystko stało się od razu konkretne, wielowymiarowe, namacalne. Bardzo bolesne. Józef Szajna- człowiek, który stał się numerem 18729. Józef Szajna jako kilkunastoletni chłopiec za działalność konspiracyjną został więźniem Auschwitz i Buchenwaldu. To w obozie powstały jego pierwsze prace, do dziś zachowane w tamtejszym muzeum. Adorno twierdził, że po Auschwitz nie ma prawa powstawać poezja. Sam zrezygnował z komponowania muzyki. Człowiek w czasach marnych udowodnił, jakim jest stworzeniem. Jak cienka jest granica między kulturą a barbarzyństwem. Szajna myślał inaczej niż Adorno. Miał ku temu podstawy. On, który spał na więzien...

Nie znam wielu portretów, które oddawałby lepiej tak żywą postać. Delikatny róż na policzkach. Blask w oczach. Lekki uśmiech. Ta kobieta z obrazu po prostu promieniuje jakimś światłem. Tymczasem to wizerunek bardzo mroczny. Namalowany na kawałku blachy o charakterystycznym kształcie. To forma mówi o funkcji obrazu, który na czas uroczystości pogrzebowych mocowano do lica trumny. Takich portretów trumiennych malowano w Rzeczpospolitej w XVII i XVIII wieku dziesiątki. I są one jednym ze świadectw wyjątkowości polskiej kultury. Myślę, że jest w nich cała sarmacka złożoność. A może nawet ponadczasowa złożoność polskiej duszy: ulepionej na skraju dwóch światów. W kulturowym tyglu, na tym równinnym plastrze ziemi między Wschodem i Zachodem. Współcześnie, gdy ktoś odchodzi, gdy jest to osoba znana, fotoedytorzy zmieniają kolorowe zdjęcia na czarno-białe. Ze strefy realistycznej przechodzimy w monochromatyczną strefę, gdzie już nie ma życia. Tak wyznaczana jest granica śmierci w naszy...

Poniedziałki zazwyczaj uderzają w człowieka listą imperatywów. Kalendarz zaczyna skrzypieć, w głowie kłębią się zadania. Telefon dzwoni, świat wzywa.  Taki jest mój poniedziałek. Pozornie spokojnie, w wielkomiejskiej orbicie, w centrum stolicy Europy Środkowo- Wschodniej. A mi przyszło planować kolejną podróż. Krótką, ale dość daleką, intensywną i pracowitą. W ciągu najbliższych dni zobaczę cztery, może pięć miast. Każde o randze metropolii. O nazwie magicznej, której każda zgłoska mieści w sobie historię, ludzi, budynki. Wszystko nieobjęte. Inspirujące. Ciekawe. Oczywiście, cieszę się.  Ale także zastanawiam: co ze mną z tych miast pozostanie? Może nic, bo niewzruszony zegar sprawi, że pewne wrażenia zostaną zawieszone w powietrzu, zatrzaśnięte w tej chwili, gdy migną mi w oczach. Nie opadną na ziemię, nie spadnie na nie deszcz, nie przykryje ich kurz, nie wypuszczą korzeni, by potem życiodajnie wzrastać. Udręki człowieka współczesnego. Spiesznego. Pędzącego....

Kilka dni temu, przeglądając jakiś album, zatrzymałam się na tym obrazie. Oczywiście znałam go i (odrobinę) pamiętałam z lekcji historii. Zawsze robił na mnie duże wrażenie. Uświadomiłam sobie jednak, że mimo, że oglądałam go tu, w Belgii, w Królewskich Muzeach Sztuki w Brukseli, to nigdy do końca z Brukselą go nie łączyłam. A także, że patrzyłam na niego dokładnie tak jak chciał tego autor. Zasadniczo - to wspaniała rzecz, taka zgodność twórcy i odbiorcy. Tym razem jednak w wersji Davida stawką jest historyczna prawda. Niekoniecznie w pełni oddana.   "Smierć Marata" Jacques Louis Davida wystawiona jest w północnej galerii sztuki dawnej. Można dotrzeć do tego obrazu po zobaczeniu już wszystkich Boschów, Bruegli, Rubensów. To niespodziewanie duże płótno. Obraz jest dość matowy w porównaniu do wersji z reprodukcji. W sali, gdzie jest eksponowany ma niewątpliwie status arcydzieła. I jest arcydziełem. Kiedy myślę o tym muzeum, nie jest dla mnie nigdy pustą prz...

Izabela Czartoryska uskarżała się dwieście lat temu, że obraz jest "taki sobie", bo nie jest to jeden z tak typowych dla artysty portretów. Faktycznie, to jeden z zaledwie sześciu, może siedmiu olejnych pejzaży Rembrandta. Ale powód do narzekań stał się zaletą obrazu. Przyznaję, że także dla mnie ten obraz nie był długo zbyt fascynujący. Znałam go najpierw z reprodukcji. Ten krajobraz był - w sumie podobnie sam Rembrandt- odległy, skrywany za spiżowym wizerunkiem genialnego malarza. Pamiętam zajęcia z historii sztuki, gdy siedzieliśmy na drewnianej, błyszczącej podłodze w muzeum Czartoryskich, wysłuchując wykładu o obrazie. Próbowałam wówczas chwycić się każdego detalu, zapamiętać szczegóły, żeby ten Rembrandt zapadł mi w głowę i w serce. Tak się wówczas nie stało, choć mówiono do mnie mądrze i przekonująco. A może takie obrazy muszą po prostu niekiedy poczekać? Może w końcu dopuszczą nas do swojej głębi, przeszyją jak łuna światła przez uchylone drzwi. Zafascynu...